Introduction

ในร่างกายของมนุษย์จะประกอบด้วยสารต่างๆ เช่น โปรตีน  ไขมัน  แร่ธาตุ และน้ำ  ในส่วนของน้ำและอิเล็กโทรไลท์ที่อยู่ภายในร่างกาย จะมีบทบาทสำคัญต่อการธำรงดุล (homeostasis) ให้ร่างกายอยู่ในภาวะปกติ ซึ่งความเข้มข้นของอิเล็กโทรไลท์และปริมาณน้ำในร่างกายจะมีค่าคงที่อยู่ค่าหนึ่งเสมอ  ภายใต้การควบคุมของระบบต่างๆ  ภายในร่างกาย  โดยการขับออกน้ำและอิเล็กโทรไลท์ให้มีปริมาณเท่ากับที่รับเข้ามา  ซึ่งในแต่ละวันอาจได้รับเข้ามาไม่เท่ากันขึ้นอยู่กับปัจจัยหลายๆ อย่าง  เช่น การรับประทานอาหาร  การดื่มน้ำ หรือแม้แต่การเจ็บไข้ได้ป่วย

1. การได้รับน้ำและอิเล็กโทรไลท์เข้าร่างกาย

                1.  ระบบทางเดินอาหาร  เป็นระบบที่ร่างกายได้รับน้ำและอิเล็กโทรไลท์มากที่สุด จากการรับประทานอาหารและการดื่มน้ำ  โดยจะมีการดูดซึมที่ลำไส้เล็กมากที่สุด   รองลงมาคือลำไส้ใหญ่

                2.  กระบวนการเมตาบอลิซึมในร่างกาย  เกิดจากการสลายสารอาหารในร่างกาย  และใช้ออกซิเจน  (O₂)        ดังสมการ                                

                3.  การให้ทางหลอดเลือด  ส่วนใหญ่จะมาจากการรักษาอาการเจ็บป่วย  เช่น ฉีดยา  ให้เลือด  ให้น้ำเกลือ

2. การสูญเสียน้ำและอิเล็กโทรไลท์ออกจากร่างกาย

                1.  จากการขับปัสสาวะ   ไตมีหน้าที่ช่วยควบคุมสมดุลของน้ำและอิเล็กโทรไลท์ในร่างกาย  โดยการขับทิ้งน้ำและอิเล็กโทรไลท์ส่วนเกินออกทางปัสสาวะ ดังนั้นถ้ามีความผิดปกติของไต  อาจมีผลต่อปริมาณน้ำและอิเล็กโทรไลท์ในร่างกายได้

                2.  ผิวหนัง     สูญเสียทางการขับเหงื่อ  ซึ่งโดยปกติแล้ว ร่างกายจะขับน้ำและโซเดียมออกทางเหงื่อ  ประมาณ  500 มิลลิลิตรต่อวัน

                3.  การหายใจ    จะมีการสูญเสียน้ำในรูปของไอน้ำออกมากับการหายใจ

                4. จากระบบทางเดินอาหาร    เช่น  การถ่ายอุจจาระ  อาเจียน  ซึ่งในภาวะปกติจะสูญเสียออกมาน้อย

                5.  ทางอื่นๆ  เช่น จากการผ่าตัด  ประจำเดือน  หรือขณะคลอดบุตร

3. Hemeostatic  mechanism   ( กลไกการรักษาสมดุลของร่างกาย )

3.1  ไต     : ไตมีความสำคัญในการควบคุมระดับน้ำ และอิเล็กโทรไลท์ให้อยู่ในระดับปกติ  ภายใต้การควบคุมของฮอร์โมน  aldosterone  และ  antidiuretic  hormone  (ADH)  โดยหน้าที่สำคัญของไตในการรักษาระดับสมดุลน้ำและอิเล็กโทรไลท์  มีดังนี้ คือ

                1)  รักษาความเข้มข้นและปริมาณของ  ECF  โดยการเก็บกักและขับทิ้งน้ำและอิเล็กโทรไลท์  ผ่านระบบ renin – angiotensin  ซึ่งสามารถควบคุมการหลั่งฮอร์โมน aldosterone  ได้

2)   รักษาระดับอิเล็กโทรไลท์ใน ECF  โดยการเก็บกักและขับทิ้งซึ่งจะขึ้นอยู่กับปริมาณของ อิเล็กโทรไลท์ที่รับเข้าสู่ร่างกาย

3)   รักษาระดับของกรด – ด่าง  โดยการดูดกลับ  HCO₃^-  และขับทิ้ง  H⁺  ออกไปกับปัสสาวะ

4)   ขับของเสียและสารพิษออกจากร่างกาย ซึ่งปัสสาวะจะยอมให้สารที่ไม่มีประจุผ่านได้ ( ส่วนมากเป็น ของเสียจาก metabolism  ของร่างกาย )

3.2  หัวใจ และ Atrial  Natriuretic  Factor  (ANF):   เมื่อหัวใจบีบตัวจะมีผลทำให้การหมุนเวียนของเลือดผ่านเข้าออกไตได้เพียงพอกับความต้องการของไต  และเพียงพอต่อการรักษาระดับของน้ำและอิเล็กโทรไลท์  ในส่วนของ  ANF  หรือ  natriuretic  peptide  (ANP)  ซึ่งสร้างมาจาก  atrium  ขวาของหัวใจ  ซึ่งจะมีผลโดยตรงทำให้หลอดเลือดขยายตัว  และความดันของร่างกายลดลง  จึงทำให้มีการขับ sodium  ออกไปกับปัสสาวะมากขึ้น

3.3  ปอด   :  ปอดเป็นอวัยวะที่สำคัญในการควบคุมระบบ กรด - ด่าง     ของร่างกาย  โดยการควบคุมระดับของ  CO₂ ใน  ECF  ซึ่งในแต่ละวันปอดสามารถขับ  H⁺  ออกมากับการหายใจได้มากถึงวันละประมาณ  13,000  mEq  ( ไตประมาณ  40 – 50 mEq )

3.4  ต่อมใต้สมอง  ( pituitary  gland )  :  ฮอร์โมน ADH   จะมีบทบาทสำคัญซึ่งช่วยในการดูดกลับน้ำ  จึงช่วยลดการสูญเสียน้ำได้  โดย ADH  จะถูกกระตุ้นให้หลั่งมากขึ้น  เมื่อความเข้มข้นใน  plasma  สูงขึ้น  หรือจากปริมาณเลือดที่ลดน้อยลง  ซึ่ง  ADH  จะไปมีผลที่  collecting  duct  และ distal tubule  ของไต  ให้ดูดกลับน้ำมากขึ้น  เพื่อเพิ่มปริมาณน้ำในร่างกาย

3.5  ต่อมหมวกไต  ( adrenal  gland ):   สร้างฮอร์โมนที่สำคัญ คือ  aldosterone  ซึ่งช่วยในการดูดกลับ  Na⁺  โดยการแลกเปลี่ยนกับการขับออกของ  K⁺  และ  H⁺  ตรงตำแหน่ง  distal  tubule  ของไต  ฮอร์โมนนี้จะถูกควบคุมโดยระบบ  renin – angiotensin  system

3.6 ต่อมพาราไทรอยด์  ( parathyroid  gland ):   สร้าง parathyroid  hormone  (PTH)  ซึ่งควบคุมสมดุลของ  Ca⁺⁺  และ  phosphate  โดยการเพิ่มระดับ  Ca⁺⁺  ให้มากขึ้น  ซึ่งได้มาจากการปลดปล่อย  Ca⁺⁺  จากกระดูก  และการเพิ่มการดูดกลับ  Ca⁺⁺  จากไต  (ฮอร์โมน  calcitonin  จาก  thyroid  gland  จะช่วยลดระดับ Ca⁺⁺  ใน plasma )